W tak napiętej sytuacji wyłoniły się dwa stronnictwa patriotyczne: czerwonych i białych. Stronnictwo czerwonych składało się głównie z młodych i radykalnych zwolenników demokratyzacji władzy, którzy wręcz dążyli do zbrojnej konfrontacji z Rosją. Stronnictwo białych składało się natomiast z przedstawicieli inteligencji, burżuazji i arystokracji, a w swoich poglądach było raczej umiarkowane. Biali uważali, że wojna z carem tylko pogorszy sytuację polski i jej mieszkańców, a swoje cele polityczne, społeczne i gospodarcze, uda się osiągnąć tylko małymi kroki; poprzez negocjacje, a nie walkę.

Po stłumieniu w roku 1861, wielu polskich patriotycznych manifestacji przez wojska carskie oraz po wprowadzeniu na terenie Królestwa Polskiego stanu wojennego, nad Wisłą i na Litwie wrzało. Polacy coraz głośniej domagali się przeprowadzenia wielu reform społecznych i gospodarczych, ale też większej niezależności od władz rosyjskich w decydowaniu o losach swojej ojczyzny.

W tak napiętej sytuacji wyłoniły się dwa stronnictwa patriotyczne: czerwonych i białych. Stronnictwo czerwonych składało się głównie z młodych i radykalnych zwolenników demokratyzacji władzy, którzy wręcz dążyli do zbrojnej konfrontacji z Rosją. Stronnictwo białych składało się natomiast z przedstawicieli inteligencji, burżuazji i arystokracji, a w swoich poglądach było raczej umiarkowane. Biali uważali, że wojna z carem tylko pogorszy sytuację polski i jej mieszkańców, a swoje cele polityczne, społeczne i gospodarcze, uda się osiągnąć tylko małymi kroki; poprzez negocjacje, a nie walkę.

Przez cały rok 1862 napięcie stale wzrastało. Brutalność władz rosyjskich, ciągłe aresztowania, a w końcu wiadomość o planowanym masowym poborze do wojska, czyli tak zwanej brance, doprowadziły do podjęcia w obozie czerwonych, decyzji o rozpoczęciu zbrojnego powstania. W połowie stycznia 1863 roku, naczelnik rządu cywilnego - margrabia Aleksander Wielopolski (nota bene - jego wnuk ponad 40 lat później został prezesem Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Żyrardowskich Hielle & Dittrich i pełnił tę funkcję przez około 10 lat), ogłosił brankę do wojska carskiego.

Wobec tego, 16 stycznia czerwoni przekształcili Centralny Komitet Narodowy w Tymczasowy Rząd Narodowy, który 22 stycznia wydał manifest wzywający wszystkich mieszkańców przedrozbiorowej Polski, do walki z Imperium Rosyjskim. Tak rozpoczęło się powstanie styczniowe, największe powstanie narodowe w historii Polski, krwawo pacyfikowane przez wojska carskie i ostatecznie zakończone kilkanaście miesięcy później, jesienią 1864 roku.

Mateusz Waśkowski (dział historii, Muzeum Mazowsza Zachodniego w ŻyrardowieWięcej o powstaniu styczniowym - dwóch bitwach stoczonych wówczas niedaleko Żyrardowa, możecie przeczytać w artykułach Bogdana Jagiełło, do których linki znajdują się poniżej:

Bitwa pod Budami Bolimowskimi

https://www.facebook.com/echozyrardowa/posts/2221545294563688

Szturm Rawy Mazowieckiej

https://www.facebook.com/echozyrardowa/posts/2216820801702804

(grafika z francuskiego pisma L'Illustration Journal Universel 1863 - postój polskich ochotników w lasach Litwy)