Paweł Hulka-Laskowski 1881 - 1946
Pisarz, tłumacz, publicysta, społecznik, żyrardowianin
Część 2

 W 1908 roku Hulkowie wrócili do kraju i zamieszkali w Grodzisku. Paweł Hulka-Laskowski nawiązał wówczas kontakt z Andrzejem Niemojewskim. W 1910 roku przetłumaczył na język niemiecki jego dzieło „Bóg Jezus”. Rozpoczął również szeroką działalność publicystyczną, pisał artykuły i recenzje do takich pism jak „Myśl Niepodległa”, „Bluszcz”, „Echo Literacko-Artystyczne”, „Sfinks”. W 1910 roku Hulka wraz z żoną został aresztowany za współudział  w zamachu na oficera carskiej żandarmerii. Osadzono ich na Pawiaku. Po zwolnieniu, w tym samym roku Hulkowie przenieśli się do Żyrardowa i zamieszkali w willi „Wanda” przy ulicy Kolejowej (obecnie Bohaterów Warszawy)

W 1912 roku Paweł Hulka – Laskowski swoje zainteresowania religioznawcze przelał w rozprawę pt: Twórca religii Iranu – Zaratustra, napisał również książkę o tematyce religioznawczej Der Klosterprozess von Czenstochau. W latach 1914 – 1945 mieszkał wraz z rodziną w domu przy ulicy Szkolnej 10 (obecnie Gabriela Narutowicza 34)

Paweł Hulka-Laskowski w czasie I wojny światowej dał się poznać jako społecznik, organizator życia oświatowego i kulturalnego na terenie Żyrardowa. Prowadził wykłady w ramach stowarzyszenia „Samokształcenie”, a także na kursach dla nauczycieli ludowych. Z ramienia Polskiej Macierzy Szkolnej wygłaszał odczyty dla mieszkańców okolicznych wsi. Z jego inicjatywy w 1915 roku powstał w Żyrardowie, pierwszy w Polsce „Klub Robotniczy” z siedzibą w Domu Ludowym. Organizował tam kursy dla analfabetów, prowadził także cykliczne wykłady z historii sztuki, literatury i zagadnień społecznych.

Bliskie sercu Pawła Hulki-Laskowskiego były sprawy polsko – czeskie. Pochodzenie czeskie oraz głęboka wiedza o obu narodach uczyniły go orędownikiem budowania między tymi narodami mostów przyjaźni. Wiosną 1920 roku, w okresie skomplikowanych stosunków polsko – czechosłowackich, Paweł Hulka-Laskowski z racji swej wiedzy i zainteresowań został powołany na stanowisko attache prasowego w Ambasadzie Polskiej w Pradze. Po rocznym pobycie w Pradze wrócił do Żyrardowa. W 1921 roku wraz z żoną Kazimierą wydawał niezależny tygodnik „Echo Żyrardowskie” . Okres międzywojenny, to czas wytężonej pracy publicystycznej, krytycznoliterackiej i translatorskiej. Głównym nurtem jego publicystyki było religioznawstwo i walka o prawa dla wolnomyślicieli, zdecydowanie zwalczał stereotyp „Polak-katolik”. Napisał na ten temat wiele polemicznych i odważnych artykułów. Jednym z nich była Spowiedź Kalwina  zamieszczona w „Wiadomościach Literackich” w 1935 roku.

Hulka publikował również w wydawnictwach ewangelickich, takich jak: „Głos Ewangeliczny”, Zwiastun Ewangeliczny”, „Jednota”, „Pielgrzym Polski”, „Przegląd Ewangeliczny”, „Szlakiem Reformacji”, „Głos Prawdy”. W latach 1921 – 1924 redagował wydawane przez baptystów w Łodzi pismo „Nowe Drogi”, które niemal w całości zapełniał swoimi artykułami, teksty podpisywał używając licznych pseudonimów: Lector, F. Rosica, T. Gruda, K. Howorko, W. Ciżma, St. Bolesławski, J. Oścień. Egzemplifikacją jego protestanckich przekonań religijnych i wolnomyślicielskich były dwie książki: Porucznik Regier wydany w 1927 roku, w książce Hulka opisał problemy środowiska ewangelickiego we współczesnej Polsce. Druga publikacja to: Pięć wieków herezji z autobiograficznym wstępem z 1938 roku. Hulka przez cały okres międzywojenny utrzymywał ożywione kontakty ze środowiskiem i światem literackim, jego rozległa działalność publicystyczna znalazła wyra we współpracy z licznymi czasopismami polskimi takimi jak: „Wiadomości Literackie”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Literacko-Naukowy”, „Sygnały Epoki”, „Kultura”, „Pion”, „Skamander”, „Nowa Książka”, „Republika”, „Czarno na Białym”, „Droga”, Dwutygodnik Literacki”, „Naprzód”, „Rząd i Wojsko”.

Paweł Hulka-Laskowski zapisał się w historii również jako wybitny tłumacz znaczących dzieł literackich z różnych języków i o różnorodnej tematyce. Do ważniejszych tłumaczeń należą: z języka czeskiego Karela Čapka, Hordubal (1935), Meteor (1948), Życie zwyczajne (1935), Fabryka absolutu (1947), Bożeny Němcowej, Babunia (1927). Z języka niemieckiego przetłumaczył Ernsta Kretschmera, Ludzie Genialni (1934), Emila Ludwiga, Syn człowieczy (1929), Ameryka (1930). Z języka angielskiego przetłumaczył Jonathana Swifta, Podróże Guliwera (1924), Jamesa Fenimore’a Coopera, Pięcioksiąg przygód Sokolego Oka. Z języka francuskiego Martina du Garde, Rodzina Thibault (1938), z języka rosyjskiego Dmitrija Mereżowskiego, Napoleon (1930). Największy rozgłos przyniosło Hulce tłumaczenie Przygód dobrego wojaka Szwejka, Jaroslava Haška w 1931 roku, przez znawców literatury uznane za mistrzowskie.