Bursztyn bałtycki i żywice świata

Wystawa „Bursztyn bałtycki i żywice świata” przygotowana została w MZ PAN przez Dział Bursztynu MZ PAN pod kierunkiem profesor Barbary Kosmowskiej-Ceranowicz. Aranżację wykonali pracownicy MZ: Katarzyna Kwiatkowska i Michał Kazubski. Właściwej wystawie towarzyszy wybór plakatów związanych z tematem („Bursztyn na plakacie”).

Powszechnie bursztyn kojarzony jest z Bałtykiem. Jest żółty, przezroczysty i służy do wyrobu ozdób. Elektryzuje się ujemnie, wydziela charakterystyczny zapach w trakcie spalania, zawiera inkluzje. Prezentowana wystawa wiedzę tę znacznie poszerza. W kolejnych gablotach zwiedzający zapozna się z pochodzeniem bursztynu, jego występowaniem, innymi żywicami kopalnymi, technikami obróbki i wykorzystaniem surowca od czasów przedhistorycznych do współczesności.

Wystawa którą Państwo mają możliwość oglądać, pokazuje bursztyn bałtycki jako jedną z żywic kopalnych. Bursztyn bałtycki = sukcynit powstał, według najnowszych badań kanadyjskich naukowców, z żywicy drzew należących do rodziny sosnowatych – modrzewnika (Pseudolarix Wehri). Wiemy też, że bursztynodajne drzewa rosły na terenach Fennoskandii obejmującej Skandynawię i część obecnego Bałtyku około 40 milionów lat temu tj. w eocenie, w warunkach klimatu podzwrotnikowego. Na podstawie inkluzji zwierzęcych (owady i stawonogi) i roślinnych zawartych w bursztynie można częściowo odtworzyć faunę i florę tamtych lasów. Żywica bursztynodajnych modrzewników trafiała również do rzek, spływających do rozległego, płytkiego morza, pokrywającego wtedy (w eocenie) znaczną część kontynentu europejskiego, gdzie osadzała się w deltach.

Kolejne wydarzenia geologiczne przykryły dno tamtego morza grubymi osadami. Złoża zawierającej bursztyn znane są z wierceń geologicznych z terenów delty gdańskiej (Półwyspu Sambijskiego i nasady Półwyspu Helskiego) oraz z Ukrainy. Morze Bałtyckie niszczy warstwy bursztynononośne eksploatowane już od XIX w. na Półwyspie Sambijskim, a działalność prądów morskich wyrzuca bursztyn na plaże południowego wybrzeża Bałtyku w postaci mniejszych czy większych bryłek lub okruchów.

Bursztyn od tysiącleci używany był m. in. do wyrobu ozdób. Techniki obróbki zmieniały się w miarę rozwoju technologii, od najprostszych (szlifowanie, wiercenie) do bardzo wyrafinowanych łącznie z obróbką termiczną i ciśnieniową. Bursztynu używano nie tylko jako surowca jubilerskiego, ale znajdował zastosowanie w kosmetyce i medycynie, zwłaszcza ludowej. Do dzisiaj zresztą leczenie preparatami sporządzonymi na bazie bursztynu ma zwolenników.

Oprócz bursztynu bałtyckiego, w jubilerstwie uważanego za najbardziej wartościowy ze względu na właściwości fizyczne, w wielu miejscach Ziemi występują żywice podobne do sukcynitu. Coraz częściej spotykane są w sprzedaży wyroby z różnego rodzaju żywic subfosylnych lub różnego rodzaju tworzyw syntetycznych do złudzenia imitujących bursztyn bałtycki. Biżuteria taka, często zresztą dobrej jakości, dla laika w zasadzie jest nie do odróżnienia od wyrobów z oryginalnego bursztynu.